Wangsulana Pitakon-pitakon Bab Tembang Macapat Kanthi Patitis

by ADMIN 62 views

Pambuka

Tembang macapat, minangka salah sawijining warisan budaya Jawa sing adiluhung, ngandhut nilai-nilai filosofi lan estetika sing dhuwur. Minangka wujud puisi tradisional Jawa, tembang macapat ora mung minangka seni swara, nanging uga minangka sarana kanggo nyritakake, ngandharake gagasan, lan nglestarekake piwulang moral. Kanggo mangerteni kanthi luwih jero babagan kaendahan lan kaluhuran tembang macapat, perlu anane pemahaman babagan struktur, aturan, lan makna sing ana ing saben tembang. Ing artikel iki, kita bakal ngrembug kanthi tuntas pitakon-pitakon penting sing gegayutan karo tembang macapat, supaya para pamaca bisa luwih ngapresiasi lan nguri-uri warisan budaya iki.

Pitakon 1: Tembang Macapat Iku Ana Pira? Sebutna!

Jumlah tembang macapat iku ana sewelas. Saben tembang nduweni watak lan paugeran sing beda-beda, saengga bisa digunakake kanggo ngandharake macem-macem rasa lan swasana. Sewelas tembang macapat kasebut yaiku:

  1. Mijil: Tembang Mijil nduweni watak tresna, asih, lan prihatin. Biasane digunakake kanggo nyritakake lairing bayi utawa wiwitaning crita. Paugerane yaiku 10 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u.
  2. Kinanthi: Tembang Kinanthi nggambarake katresnan, kabungahan, lan pangarep-arep. Cocog kanggo nyritakake lelakon urip utawa pitutur luhur. Paugerane yaiku 6 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i.
  3. Sinom: Tembang Sinom nduweni watak seneng, sumringah, lan gagah. Biasane digunakake kanggo nyritakake kaendahan alam utawa lelampahaning para satriya. Paugerane yaiku 9 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a.
  4. Asmaradana: Tembang Asmaradana ngandharake rasa tresna sing nggebu-gebu, kasmaran, lan kangen. Cocog kanggo nyritakake cinta kasih lan asmara. Paugerane yaiku 7 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 8i, 8a, 8e, 8a, 7a, 8u, 8a.
  5. Gambuh: Tembang Gambuh nggambarake keguyuban, persaudaraan, lan wejangan. Biasane digunakake kanggo nyritakake piwulang utawa nasihat. Paugerane yaiku 5 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 7u, 10u, 12i, 8u, 8o.
  6. Dhandhanggula: Tembang Dhandhanggula nduweni watak luwes, manis, lan ngresepake. Cocog kanggo nyritakake apa wae, amarga watake sing fleksibel. Paugerane yaiku 10 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a.
  7. Durma: Tembang Durma nggambarake nesu, muntab, lan perjuangan. Biasane digunakake kanggo nyritakake peperangan utawa kahanan sing mbebayani. Paugerane yaiku 7 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i.
  8. Pangkur: Tembang Pangkur nduweni watak sereng, gagah, lan karep. Cocog kanggo nyritakake perjuangan utawa tekad sing kuwat. Paugerane yaiku 7 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i.
  9. Megatruh: Tembang Megatruh nggambarake pamitan, kesedihan, lan pasrah. Biasane digunakake kanggo nyritakake perpisahan utawa kematian. Paugerane yaiku 5 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 12u, 8i, 8u, 8i, 8o.
  10. Pocung: Tembang Pocung nduweni watak sembrono, guyon, lan entheng. Cocog kanggo nyritakake lelucon utawa kahanan sing lucu. Paugerane yaiku 4 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 12u, 6a, 8i, 12a.
  11. Wirangrong: Tembang Wirangrong nduweni watak isin, kuciwa, lan getun. Biasane digunakake kanggo nyritakake penyesalan utawa kegagalan. Paugerane yaiku 6 gatra kanthi guru wilangan lan guru lagu 10u, 6o, 10e, 6i, 7u, 10u.

Penting kanggo mangerteni saben watak lan paugeran tembang macapat, supaya bisa nggunakake tembang kanthi trep lan cocog karo isi lan pesan sing arep diandharake.

Pitakon 2: Sebutna Paugerane Tembang Macapat!

Paugeran tembang macapat minangka aturan-aturan sing kudu digatekake nalika nulis utawa nglagokake tembang macapat. Paugeran iki ndadekake struktur lan kaendahan tembang macapat tetep ajeg lan khas. Ana telung paugeran utama ing tembang macapat, yaiku:

  1. Guru Gatra: Guru gatra yaiku cacahing gatra (baris) ing saben pada (bait). Saben tembang macapat nduweni jumlah gatra sing beda-beda, kaya sing wis kasebut ing panjelasan sadurunge.
  2. Guru Wilangan: Guru wilangan yaiku cacahing wanda (suku kata) ing saben gatra. Saben gatra ing tembang macapat nduweni jumlah wanda sing gumathok, lan iki minangka salah sawijining ciri khas tembang macapat.
  3. Guru Lagu: Guru lagu yaiku tibaning swara vokal ing pungkasaning gatra. Saben gatra ing tembang macapat kudu dipungkasi kanthi swara vokal sing cocog karo paugeran sing wis ditemtokake. Guru lagu iki ndadekake tembang macapat nduweni irama lan kaendahan sing khas.

Katelu paugeran iki kudu digatekake kanthi seksama supaya tembang macapat bisa katata kanthi apik lan kaendahane bisa dirasakake kanthi optimal. Tanpa paugeran, tembang macapat bakal keliwat saka pakem lan ciri khase.

Pitakon 3: Apa Sing Diarani Guru Ing Tembang Macapat?

Ing konteks tembang macapat, guru nduweni rong makna penting, yaiku guru gatra lan guru wilangan sing wis kasebut ing ndhuwur. Nanging, ing pitakon iki, sing luwih ditekankan yaiku guru lagu.

Guru lagu minangka tibaning swara vokal ing pungkasaning saben gatra ing tembang macapat. Swara vokal iki bisa a, i, u, e, utawa o, lan urutan lan pola swara vokal iki beda-beda ing saben tembang macapat.

Guru lagu nduweni peran penting ing kaendahan lan irama tembang macapat. Kanthi anane guru lagu, tembang macapat dadi luwih merdu lan ngresepake nalika dilagokake. Pola guru lagu sing gumathok ing saben tembang macapat uga ndadekake tembang macapat gampang dikenali lan diapresiasi.

Kanggo mangerteni guru lagu, perlu ngapalake paugeran saben tembang macapat. Contone, ing tembang Mijil, guru lagune yaiku 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u. Iki tegese gatra kapisan dipungkasi kanthi swara i, gatra kapindho dipungkasi kanthi swara o, lan sateruse.

Kanthi mangerteni guru lagu, kita bisa nulis tembang macapat sing apik lan bener, uga bisa nglagokake tembang macapat kanthi merdu lan ngresepake. Guru lagu minangka salah sawijining kunci kanggo ngapresiasi kaendahan tembang macapat.

Pitakon 4: Kepriye Paugerane Tembang Macapat ...

Pitakon iki durung rampung, nanging bisa diinterpretasikake minangka pitakon babagan paugeran-paugeran liyane ing tembang macapat, saliyane guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu sing wis dirembug. Paugeran liyane sing penting ing tembang macapat yaiku:

  • Watak Tembang: Saben tembang macapat nduweni watak utawa karakteristik sing beda-beda. Watak iki ngaruhi isi, pesan, lan swasana sing diandharake ing tembang. Contone, tembang Asmaradana nduweni watak kasmaran lan tresna, dene tembang Durma nduweni watak nesu lan perjuangan. Pemahaman babagan watak tembang penting kanggo milih tembang sing cocog karo konteks lan tujuan.
  • Purwakanthi: Purwakanthi yaiku runtuthing swara ing sajeroning gatra utawa antarane gatra. Ana rong jinis purwakanthi, yaiku purwakanthi guru swara (runtuthing swara vokal) lan purwakanthi guru sastra (runtuthing aksara). Purwakanthi ndadekake tembang macapat luwih merdu lan kaendahane luwih krasa.
  • Tandha Pada: Tandha pada minangka tandha sing digunakake kanggo misahake saben pada (bait) ing tembang macapat. Tandha pada bisa rupa koma (,), titik (.), utawa tandha liyane. Tandha pada mbantu pamaca kanggo ngerti struktur tembang macapat lan ngaso nalika maos utawa nglagokake tembang.
  • Basa lan Lelewane Basa: Tembang macapat nggunakake basa Jawa sing adiluhung lan sugih ing lelewane basa (figurative language). Lelewane basa kaya purwaswara, paribasan, bebasan, lan sanepa ndadekake tembang macapat luwih endah lan ngandhut makna sing jero. Pemahaman babagan basa lan lelewane basa Jawa penting kanggo ngapresiasi makna sing ana ing tembang macapat.

Kabeh paugeran iki, saka guru gatra nganti lelewane basa, saling berkaitan lan ndukung kanggo nggawe tembang macapat sing apik lan berkualitas. Kanthi ngerteni lan nggatekake kabeh paugeran_paugeran kasebut, kita bisa nguri-uri lan nglestarekake warisan budaya Jawa sing adiluhung iki.

Panutup

Tembang macapat minangka warisan budaya sing kudu dijaga lan dilestarekake. Kanthi mangerteni paugeran-paugerane lan ngapresiasi kaendahane, kita bisa nyambungake diri karo leluhur lan nguri-uri nilai-nilai luhur sing ana ing budaya Jawa. Muga-muga artikel iki bisa nambah pemahaman kita babagan tembang macapat lan ngundhakake rasa tresna marang warisan budaya kita.