Манас Эпосу Кыргыз Элинин Улуу Мурасы

«Манас» – Кыргыз элинин улуу мурасы

Манас эпосу - кыргыз элинин гана сыймыгы эмес, бүткүл дүйнөлүк маданий мурас катары таанылган эң баалуу чыгарма. Бул эпос кыргыз элинин тарыхын, каада-салтын, үрп-адатын, дүйнө таанымын жана баатырдык духун чагылдырган энциклопедиялык мааниге ээ. Эпостун көлөмү, мазмунунун тереңдиги жана көркөмдүк деңгээли аны дүйнөдөгү эң ири эпостордун катарына кошот. Манас - бул жөн гана баатырдык окуя эмес, бул кыргыз элинин өзүн-өзү таануусунун, улуттук иденттүүлүгүнүн символу. Эпос муундан муунга оозеки түрүндө өтүп, кылымдар бою сакталып келген. Бул – кыргыз элинин рухий байлыгынын, маданий мурасынын эң көрүнүктүү үлгүсү. Манас эпосунун ар бир бөлүмү – өзүнчө бир тарыхый окуя, өзүнчө бир философиялык ой-толгоо. Эпосто кыргыз элинин башынан өткөргөн кыйынчылыктар, эркиндикке умтулуусу, баатырдык күрөшү, достукка берилгендиги жана башка улуттук баалуулуктары чагылдырылган. Эпостун каармандары – Манас баатыр баштаган кырк чоро, алардын эрдиги, күжүрмөн эмгеги, мекенге болгон сүйүүсү ар бир кыргыз жараны үчүн үлгү болуп эсептелет. Манас эпосу - бул кыргыз элинин тарыхый эси, келечек муундарга калтырган ыйык мурасы. Аны сактоо, үйрөнүү жана даңазалоо – ар бирибиздин ыйык милдетибиз.

Эпостун мааниси жана баалуулугу тууралуу айта турган болсок, ал кыргыз элинин улуттук иденттүүлүгүн сактоодо, жаштарды мекенчилдикке тарбиялоодо, маданиятты өнүктүрүүдө зор роль ойнойт. Эпос кыргыз адабиятынын, искусствосунун жана жалпы эле маданиятынын өнүгүшүнө күчтүү таасир эткен. Манас дүйнө жүзүнө таанымал болуп, көптөгөн тилдерге которулуп, изилденип келет. Бул – кыргыз элинин дүйнөлүк маданиятка кошкон зор салымы. Манасчылар эпостун сакталышына жана таралышына эбегейсиз зор салым кошкон. Алар эпостун ар бир сабын жүрөктөрүнө сиңирип, муундан муунга өткөрүп беришкен. Саякбай Каралаев, Жусуп Мамай сыяктуу залкар манасчылар эпостун классикалык варианттарын жаратышкан. Алардын чыгармачылыгы – кыргыз маданиятынын алтын казынасы.

«Манас» эпосу – дүйнөдөгү эң чоң эпос

«Манас» эпосунун көлөмү боюнча дүйнөдөгү эң чоң эпос болуп саналат. Анын көлөмү Гомердин «Илиадасы» жана «Одиссеясынан» бир нече эсе чоң. Эпос үч бөлүктөн турат: «Манас», «Семетей», «Сейтек». Ар бир бөлүм өзүнчө бир окуяны баяндайт, бирок алардын баары бири-бири менен тыгыз байланышта. «Манас» бөлүмү Манас баатырдын төрөлүшү, эрдиктери жана өлүмү тууралуу баяндаса, «Семетей» бөлүмү анын уулу Семетейдин баатырдык иштерин, ал эми «Сейтек» бөлүмү Семетейдин уулу Сейтектин эрдиктерин сүрөттөйт. Эпостун ар бир бөлүмү өзүнчө бир көркөм чыгарма болуп саналат. Аларда кыргыз элинин турмушу, каада-салты, үрп-адаты, баатырдык духу жана башка улуттук баалуулуктары чагылдырылган. Эпостун тили өтө бай жана көркөм. Анда эпикалык стилге мүнөздүү ыкмалар, метафоралар, салыштыруулар жана башка көркөм каражаттар кеңири колдонулат. Эпостун сюжети да өтө кызыктуу жана динамикалуу. Окуялар тез өнүгүп, каармандардын тагдыры ар кандай сыноолорго дуушар болот. Манас эпосунун дүйнөлүк адабияттагы орду да өзгөчө. Ал көптөгөн тилдерге которулуп, дүйнө жүзүндөгү окумуштуулар тарабынан изилденип келет. Эпос ЮНЕСКОнун материалдык эмес маданий мурастар тизмесине киргизилген. Бул – кыргыз элинин маданий мурасынын дүйнөлүк деңгээлде таанылышынын далили.

Эпостун көлөмү жана мазмуну анын дүйнөдөгү эң чоң эпос болуп эсептелишине негиз берет. Эпостун ар бир бөлүгүндө миңдеген саптар бар, ал эми жалпы көлөмү жарым миллион саптан ашат. Бул – Гомердин эпосторунан бир нече эсе көп. Эпостун мазмуну да өтө бай жана терең. Анда кыргыз элинин тарыхы, маданияты, философиясы жана башка көптөгөн маселелер чагылдырылган. Манас эпосу – бул кыргыз элинин рухий дүйнөсүнүн күзгүсү. Эпосту окуу аркылуу кыргыз элинин өткөнүн, бүгүнкүсүн жана келечегин түшүнүүгө болот.

Саякбай Каралаев – белгилүү манасчы

Саякбай Каралаев – ХХ кылымдын эң көрүнүктүү манасчыларынын бири. Ал 1894-жылы Ысык-Көл облусунун Тоң районуна караштуу Ак-Өлөң айылында туулган. Саякбайдын манасчылык таланты эрте ойгонуп, жаштайынан эле эпостун үзүндүлөрүн айтып, эл оозуна алынган. Ал өзүнүн устаты Чоңбаш манасчыдан таалим алып, эпостун сырларын терең өздөштүргөн. Саякбай Каралаевдин өзгөчөлүгү – ал эпостун бардык бөлүктөрүн толук айта билген. Анын айтуусундагы «Манас», «Семетей», «Сейтек» эпосторунун варианттары классикалык деп эсептелет. Саякбай Каралаевдин чыгармачылыгы кыргыз маданияты үчүн эбегейсиз зор мааниге ээ. Анын айтуусундагы эпос көптөгөн ирет жазылып алынып, китеп болуп басылып чыккан. Анын үнү Кыргыз радиосунун алтын фондуна сакталып, угуучуларга жеткиликтүү. Саякбай Каралаевдин өнөрү кыргыз искусствосунун өнүгүшүнө да зор таасир эткен. Анын образы кинофильмдерде, спектаклдерде жана башка искусство чыгармаларында чагылдырылган. Саякбай Каралаевдин манасчылык өнөрү эл арасында кеңири таанымал. Ал көптөгөн сыйлыктардын жана наамдардын ээси болгон. Анын ысымы Кыргызстандын тарыхына алтын тамгалар менен жазылган. Саякбай Каралаев 1971-жылы дүйнөдөн кайткан, бирок анын мурасы кыргыз элинин жүрөгүндө түбөлүккө сакталып калган.

Саякбай Каралаевдин чыгармачылыгы тууралуу сөз кылганда, анын эпосту айтуудагы өзгөчө стилин белгилей кетүү зарыл. Ал эпосту жандуу, көркөм жана таасирдүү кылып айткан. Анын үнү күчтүү, тембри кооз болгон. Ал эпостун каармандарынын образын ачып берүүдө чеберчиликтин жогорку чегине жеткен. Саякбай Каралаевдин айтуусундагы эпос – бул чыныгы искусство чыгармасы. Аны уккан адам эпостун дүйнөсүнө сүңгүп кирип, каармандардын кубанычын да, кайгысын да тең бөлүшөт.

Манасчынын төрөлүшү Жети-Өгүздө өткөн

Манасчынын төрөлүшү, тагыраак айтканда, Саякбай Каралаевдин төрөлүшү Ысык-Көл облусунун Жети-Өгүз районуна караштуу Ак-Өлөң айылында өткөн. Бул аймак кооз жаратышы, тарыхый жерлери жана маданий мурастары менен белгилүү. Жети-Өгүз – кыргыз элинин байыркы конуштарынын бири. Бул жерде көптөгөн тарыхый окуялар болуп өткөн. Жети-Өгүздүн тоолору, көлдөрү жана жайлоолору манасчынын чыгармачылыгына шык берип, анын дүйнө таанымын калыптандырган. Саякбай Каралаевдин кичи мекени анын өмүр бою жүрөгүндө сакталып, чыгармаларында да чагылдырылган. Ал өзүнүн айылдаштарын, жердештерин сыймыктануу менен эскерип, алардын каада-салтын, үрп-адатын даңазалаган. Саякбай Каралаевдин Жети-Өгүздө төрөлүшү кокустук эмес. Бул аймак манасчылардын мекени катары да белгилүү. Жети-Өгүздөн көптөгөн таланттуу манасчылар чыккан. Алар эпостун сакталышына жана таралышына зор салым кошкон. Саякбай Каралаев да алардын катарын толуктап, кыргыз элинин сыймыгына айланган.

Манасчынын төрөлүшү – бул жөн гана географиялык факт эмес. Бул – манасчынын чыгармачылык жолунун башталышы. Манасчынын туулуп өскөн жери анын дүйнө таанымын, баалуулуктарын жана чыгармачылык стилин калыптандырат. Саякбай Каралаевдин Жети-Өгүздө төрөлүшү анын манасчылык талантынын өнүгүшүнө шарт түзгөн. Бул аймактын табияты, тарыхы жана маданияты манасчынын чыгармаларына дем берип, аларды байыткан. Саякбай Каралаевдин мурасы – кыргыз элинин улуттук сыймыгы. Аны сактоо жана үйрөнүү – ар бирибиздин милдетибиз.

Манасчы болуу – бул талант жана эмгек

Манасчы болуу – бул табият берген талант гана эмес, ошол талантты өнүктүрүү үчүн тынымсыз эмгек кылуу. Манасчы – бул эпостун саптарын жатка билген, аны көркөм жана таасирдүү кылып айтып бере алган адам. Манасчы болуу үчүн эң биринчиден талант керек. Талант – бул тубаса шык, музыкалык угуу, ритм сезими, сөзмөрлүк жана башка сапаттар. Бирок талант эле жетишсиз. Талантты өнүктүрүү үчүн тынымсыз эмгек кылуу зарыл. Манасчы эпостун бардык бөлүктөрүн жатка үйрөнүшү керек. Эпостун тили бай жана татаал болгондуктан, манасчы лексикасын байытуу, сөз байлыгын өстүрүү боюнча дайыма иштеши керек. Манасчы эпостун мазмунун терең түшүнүшү керек. Эпосто чагылдырылган тарыхый окуяларды, каармандардын образын, кыргыз элинин каада-салтын жана үрп-адатын билүү зарыл. Манасчы эпостун көркөмдүк өзгөчөлүктөрүн өздөштүрүшү керек. Эпосто колдонулган эпикалык стилди, метафораларды, салыштырууларды жана башка көркөм каражаттарды үйрөнүү маанилүү. Манасчы эпосту элге жеткиликтүү жана кызыктуу кылып айтып бериши керек. Аудитория менен байланыш түзүү, алардын көңүлүн буруу жана эпоско болгон кызыгуусун арттыруу манасчынын негизги милдеттеринин бири.

Манасчы болуу – бул оор жана жооптуу иш. Манасчы кыргыз элинин рухий мурасын сактоого жана келечек муунга жеткирүүгө милдеттүү. Манасчы өзүнүн өнөрү аркылуу элди биримдикке, мекенчилдикке жана гуманизмге чакырат. Манасчынын өнөрү – бул кыргыз элинин сыймыгы. Манасчылардын чыгармачылыгын колдоо жана өнүктүрүү – ар бирибиздин милдетибиз.

Жыйынтыктап айтканда, «Манас» эпосу – кыргыз элинин улуу мурасы. Ал кыргыз элинин тарыхын, маданиятын жана рухий дүйнөсүн чагылдырат. Саякбай Каралаев – эпостун сакталышына жана таралышына зор салым кошкон залкар манасчы. Анын чыгармачылыгы кыргыз маданиятынын алтын казынасы. Манасчы болуу – бул талант жана эмгек. Манасчылар кыргыз элинин рухий мурасын сактоого жана келечек муунга жеткирүүгө милдеттүү.