М.Әуезовтің «Абай Жолы» Роман-эпопеясын Жазу Себебі
Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы – қазақ әдебиетінің ғана емес, әлем әдебиетінің де шоқтығы биік шығармаларының бірі. Бұл эпопея қазақ халқының XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басындағы өмірін, әдет-ғұрпын, салт-санасын, арман-мұңын, күрес жолын тереңнен қамтиды. Романның жазылу себептері мен тарихи-әлеуметтік алғышарттары да орасан зор. М.Әуезовтің «Абай жолы» романын жазуға түрткі болған факторлардың ішінде ең маңыздысы – қазақ халқының ұлы ақыны, ойшылы және ағартушысы Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығын мәңгілікке қалдыру, оның рухани мұрасын келер ұрпаққа жеткізу болды. Абайдың ақындық таланты, философиялық көзқарастары, қоғамдық қызметі және адамгершілік қасиеттері М.Әуезовтің назарын аударды. Жазушы Абайдың өмірін зерттей отырып, оның тұлғасын әдеби шығарма арқылы сомдауды мақсат етті. Бұл мақсат М.Әуезовтің шығармашылық жолындағы ең үлкен жетістіктерінің біріне айналды.
Тарихи-Әлеуметтік Алғышарттар
М.Әуезовтің «Абай жолы» романының жазылуына тарихи-әлеуметтік алғышарттар да әсер етті. XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басы – қазақ халқы үшін күрделі кезең болды. Ресей империясының отарлық саясаты, жер мәселесі, әлеуметтік теңсіздік, діни наным-сенімдердің өзгеруі сияқты факторлар қазақ қоғамында үлкен өзгерістерге әкелді. Осындай тарихи кезеңде өмір сүрген Абай Құнанбайұлы өз халқының болашағы үшін алаңдап, оларды білімге, өнерге, мәдениетке шақырды. М.Әуезов осы тарихи кезеңді және Абайдың қоғамдағы рөлін шығармасында көрсету арқылы халыққа тарих сабағын бергісі келді. Роман арқылы жазушы қазақ халқының басынан өткерген қиындықтарды, олардың күрес жолын және болашаққа деген үмітін көрсетуге тырысты.
Әдеби-Мәдени Алғышарттар
Әдеби-мәдени алғышарттар да М.Әуезовтің «Абай жолы» романын жазуына себеп болды. XX ғасырдың басында қазақ әдебиетінде реализм бағыты күшейе бастады. С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов сияқты жазушылар өз шығармаларында қоғамдық мәселелерді көтерді, адамдардың өмірін шынайы суреттеді. М.Әуезов те осы әдеби үрдістің бір бөлігі ретінде қазақ әдебиетінде реалистік роман жанрын дамытуды мақсат етті. Ол Абайдың өмірі арқылы қазақ қоғамының шындығын көрсетуге тырысты. Сонымен қатар, М.Әуезов қазақ фольклорына, ауыз әдебиетіне ерекше көңіл бөлді. «Абай жолы» романында қазақ халқының әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, мақал-мәтелдері және басқа да фольклорлық элементтері кеңінен қолданылған. Жазушы осы арқылы шығармасына ұлттық колорит беріп, оқырмандардың жүрегіне жол тапқысы келді.
М.Әуезовтің Шығармашылық Мақсаты
М.Әуезовтің «Абай жолы» романын жазудағы шығармашылық мақсаты да маңызды рөл атқарды. Жазушы Абайдың тұлғасын сомдау арқылы қазақ халқына үлгілі, өнегелі кейіпкер жасағысы келді. Абай – өз халқының мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған, білім мен өнерге ұмтылған, адамгершілігі жоғары тұлға. М.Әуезов Абайдың осы қасиеттерін шығармасында көрсету арқылы оқырмандарды жақсылыққа, әділдікке, парасаттылыққа шақырғысы келді. Роман арқылы жазушы қазақ халқының рухани байлығын, мәдени мұрасын және адамгершілік құндылықтарын дәріптеуді мақсат етті.
Романның Жазылу Барысы
«Абай жолы» романының жазылу барысы да қызықты. М.Әуезов романды жазу үшін көптеген зерттеулер жүргізді, тарихи материалдарды оқыды, Абайдың өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер жинады. Жазушы Абайдың ұрпақтарымен, замандастарымен кездесіп, олардан естеліктер алды. Бұл материалдар романның жазылуына үлкен көмек көрсетті. Роман төрт кітаптан тұрады: «Абай» (1942), «Абай жолы» (1945), «Абай аға» (1947), «Абайдың жұмбағы» (1956). Әр кітап Абайдың өмірінің әр кезеңін суреттейді. Романның жазылуы ұзақ уақытқа созылды, бірақ М.Әуезов өз мақсатына жетті – ол қазақ әдебиетінің шоқтығы биік шығармасын дүниеге әкелді.
Романның Маңызы
Қорыта келгенде, М.Әуезовтің «Абай жолы» романын жазу себептері өте көп. Абайдың тұлғасын мәңгілікке қалдыру, тарихи-әлеуметтік жағдайларды көрсету, әдеби-мәдени үрдістерді дамыту, шығармашылық мақсаттарды жүзеге асыру – осының бәрі романның жазылуына түрткі болды. «Абай жолы» – қазақ әдебиетінің ғана емес, әлем әдебиетінің де мақтанышы. Бұл роман арқылы біз Абайдың өмірімен, шығармашылығымен, рухани мұрасымен танысамыз. Роман қазақ халқының тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрпын тереңірек түсінуге көмектеседі. М.Әуезовтің «Абай жолы» романы – ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын мәңгілік мұра.